Đến nay, thật buồn rằng linh cảm của tôi từ đầu đã không sai, 39 nạn nhân trên chuyến xe oan nghiệt tại Anh ấy, hầu hết là đồng bào của chúng ta. Tôi đã cố gắng liên lạc với các “đầu mối” quen biết, hòng nắm được một vài thông tin sớm để chia sẻ với cộng đồng, vì biết quá trình điều tra sẽ rất khó, mất nhiều thời gian do “đặc thù” của loại hình hoạt động này. Tiếc là không thể liên lạc được với “những người trong cuộc”, thành thử chỉ nắm được một vài thông tin gián tiếp, sơ bộ.
Về phía Anh, họ đã tiến hành xét xử những người bị bắt, đồng thời, cảnh sát đang điều tra băng “Đầu rắn”, xem như tổ chức chịu trách nhiệm cho đường dây “buôn người” này. Tuy nhiên theo suy đoán của tôi, băng “Đầu rắn” nào đó, nếu có, cũng chỉ là một trong số các băng nhóm đưa người tuyến này, và, cũng chỉ đảm nhiệm phân khúc đưa vào Anh mà thôi.
Tại hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh cũng đã truy tố một số người hoạt động trong lĩnh vực này. Tuy vậy, trong tôi cứ vang lên câu tự vấn rằng, họ là những kẻ “Đưa người” hay “Buôn người”? Nói sao đi nữa, ngoại trừ một số người ngây thơ bị “cò” lừa ngọt, còn thì hầu hết người đi đều đã tìm hiểu biết trước những khó khăn và nguy hiểm rình rập trên đường đi, nhưng họ chấp nhận. Họ đã thỏa thuận (dù là bất hợp pháp) để được đưa đi, chứ không hẳn là nạn nhân “buôn người”.
Anh N.T.S quê YT, NA, từng là một tay đưa người nổi tiếng ở phân khúc Ba Lan, nay “rửa tay gác kiếm” sang Anh sinh sống. Số người anh S nhận đưa sang EU đi phải trên 500 người. Có lần anh rớm nước mắt tâm sự cùng tôi rằng, mình sang Tây 21 năm thì ngồi tù tới 6 lần, tổng cộng hơn 12 năm vì tội danh “buôn người”, mà bản chất không hẳn như vậy. Có khi bị tòa gọi vì một vụ việc từ hàng chục năm về trước, nay người kia bị bắt khai là nạn nhân của dây mình, thế là mình lại phải “vào hộp”. Điều an ủi đối với anh là chế độ tù đày ở Tây không quá khắc nghiệt, hơn nữa, một số người mặc dù khi bị bắt khai là nạn nhân để được tị nạn, nhưng họ vẫn hàm ơn, lo lắng quan tâm, thăm nuôi cho anh.
VÀI NÉT VỀ HOẠT ĐỘNG "ĐƯA NGƯỜI” SANG ANH
Vốn dĩ, có rất nhiều kênh đưa nguời bất hợp pháp sang Anh và thường được chia thành nhiều phân đoạn. Chẳng hạn như: 1) từ Việt Nam sang Trung Quốc (hoặc Nga) một cách hợp pháp; 2) từ Trung Quốc (hoặc Nga) sang các nước Châu Âu như Ba Lan, Latvia, Ukraina, Slovakia, Hungari,…; 3) tiếp theo là sang Đức, Pháp, Hà Lan, Bỉ, CH. Síp,…; 4) từ các nước này đến Anh. Các công đoạn sau hầu hết là bất hợp pháp, ngọai trừ những người đang sống hợp pháp tại EU chỉ gia nhập đoạn sang Anh.
Việc đưa người qua biên giới hầu hết do những người bản địa tổ chức, hoặc được thuê chuyên chở theo lộ trình vạch sẵn. Người đi thường thanh toán cho “người đưa” theo 2 cách, trọn gói khi đã sang đến nơi gọi điện về (đắt hơn rất nhiều) hoặc đặt cọc rồi thanh toán theo từng phân đoạn đích đến.
Để đảm bảo bí mật cho chuyến đi, khi vào đến EU, các giấy tờ tùy thân và điện thoại đều bị thu giữ. Tại mỗi điểm đến đều có các “Kho” lưu trú riêng biệt để tập kết "hàng" trước lúc đi tiếp. Ngoài ra, người đi thường được “mách nước” trước rằng, nếu bị cảnh sát bắt thì khai sao cho khó bị trả về, để tăng cơ hội được thả ra, được tị nạn. Chẳng hạn: khai rằng chưa đủ 18 tuổi để hưởng quy chế cho người vị thành niên; khai là nạn nhân của đường dây buôn người (như bị lừa sang làm nô lệ lao động, tình dục, bị tra tấn hành hạ trên đường đi,…); khai sai quốc tịch và họ tên để việc “truy xuất nguồn gốc” gặp khó khăn, khó bị trả về;...
“CÔNG LAO” – “KHỔ LAO" CỦA "NHỮNG KẺ ĐƯA NGƯỜI"
Những “đầu mối” tại EU trước đây (những năm 1990) hầu hết là người phía Bắc như Hà Hội, Hải Phòng, Hải Dương,…, sau này chủ yếu là người Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình,… Không ít lần gặp những người Bắc làm nghề này trước đây, họ đã tự hào khoe với tôi về công lao đưa hàng ngàn người Miền Trung sang đây, giờ đều làm ăn và sinh sống tốt.
Anh C.V.H, quê huyện N.L, NA, là người Công giáo, hiện sống ở Thụy Sĩ, cũng là người từng đưa hàng trăm người bất hợp pháp sang EU, từng chia sẻ với tôi, “Nhiều người đi là bà con, họ hàng, làng xóm, quen biết, khó khăn nên mình phải cho vay trước để đi. Nhiều kẻ được người nhà bên này đứng ra bảo lãnh nên mình cho nợ, nhưng rồi đòi được nợ cũng không hề dễ, thậm chí không ít kẻ trốn luôn. Người đi lọt thì vui, kẻ không lọt thì đến nhà gây sự đủ thứ. Nhiều khi mình phải chịu thiệt trả lại hết tiền cho họ để gia đình ở nhà được yên thân, dù mình đã mất tiền cho đường dây đoạn đầu".
Dĩ nhiên, hoạt động này vốn rất phức tạp, nguy hiểm. Có lần, một anh bạn làm "đầu dây" ở Đức gặp tôi, nhờ tìm cách đưa cô con gái sang Đức theo đường du học. Tôi bảo khó, vì phải học tiếng, học nghề,… và hỏi tại sao anh không tự đưa con đi. Anh bảo, kể cả anh cũng không dám đảm bảo an toàn cho con, vì mỗi phân khúc lại có các đầu dây khác nhau, hơn nữa các đoạn vượt biên đều rất nguy hiểm và vô cùng vất vả. Thêm nữa cháu khá xinh xắn nên anh lo cháu gặp phải những kẻ bất lương.
Tôi hiểu những điều anh nói. Chuyện những cô gái đi bất hợp pháp sang tới EU là sinh con, vì bị hãm hiếp trên đường đi vốn không hề hiếm hoi. Rồi các vụ mất tích, chết chóc khi vượt biên vẫn thường xảy ra. Chuyện “cướp kho”, đánh đập, ép người đi phải chồng thêm tiền, lừa đảo,… vẫn luôn rình rập. Đó là những hành vi rất đáng lên án, nhưng chưa nói lên tất cả.
Ngoài việc những người ra đi trót lọt có cuộc sống khá tốt trên đất khách, tương lai con em được đảm bảo, thì lượng kiều hối gửi về xây dựng quê hương là không hề nhỏ. Thống kê năm 2018, kiều hồi về VN là trên 17 tỷ USD, nhưng theo tôi thì số lương lớn hơn thế rất nhiều. Vì nhiều lý do nên người Việt đi Châu Âu thường gửi tiền về theo các kênh “chuyển tiền đen” không thống kê được, hơn là theo các kênh hợp pháp.
Có lần gặp mấy anh lãnh đạo xã S.T, huyện Y.T, NA, thấy họ tự hào khoe xã mình trước đây vốn nghèo nhất nhì huyện nhưng nay đã về đích điển hình nông thôn mới trong tốp đầu cả nước. Tôi cười buồn bảo, nông thôn mới của xã S.T là nhờ tiền kiều hối. Nói công lênh thì chủ yếu của “những kẻ đưa người” chứ đâu phải của lãnh đạo xã đâu. Hãy nhìn các hoạt động kinh tế “nội lực” tại địa phương thì thấy. Chỉ mong các anh giúp bà con biết biến kiều hối thành vốn làm ăn, thay vì chỉ đua nhau mua đất xóm, xây nhà to, mua xe đẹp, con em thì ăn chơi, bỏ bê học hành chỉ cốt mong lớn nhanh để đi Tây,… Họ bèn nói lảng sang chủ đề khác.
Nhìn tổng thể hơn, trong số trên 4 triệu kiều bào và người Viêt Nam đang ở nước ngoài, số người đi hợp pháp được bao nhiêu? Tôi đồ rằng chỉ hơn phân nửa. Bởi thế, đành rằng hoạt động bất hợp pháp (dù ở trong hay ngoài nước) cần phải được ngăn chặn, phê phán, thay thế bằng những kênh hợp pháp, nhưng xét khía cạnh thực tế và bối cảnh nước ta trước nay, thì kể ra, “công lao” và “khổ lao” của “những kẻ đưa người” cũng không hề nhỏ. Nên vẫn mong dư luận có cái nhìn khách quan, hợp tình, hợp lý về họ, chứ không nên chỉ đánh giá phiến diện.
